АКЪ ДЖУГЪУТУР

Карачаевское сказание

Эртде-эртде, бек эртде, Минги Тауну башы айры болмагъанды, юсюнде да, бусагъатдача, бузла джылтырамагъандыла.

Минги Тау хасебсиз мийик тауду - аны теппеси кёкге тирелиб турады. Ол себебден камсыкь джулдузчукъла, учуб келиб, аны тегерегинде бугъунчакъ ойнаргъа сюйгендиле, терен чатлагъа тюшюб аланы ичинде, гинасууча, джылтыраб баргъан кирсиз тау суулада джууунуб тургъандыла.

Минги Тауну тюз теппесинде, мазаллы къаяны тюбюнде, бир джашил деппанчыкъ болгъанды. Алайдан узакъ болмай къая тюбюнде, джыламукъча, кирсиз къара суучукъ болгъанды. Къара сууну къатында къошун джартыча, тегерек, сыйдам дорбунда уа тюгюне чал уруб бошаб чыммакъ агъаргъан къарт джугъутур юйдегиси бла бирге джыйылыб джашагъанды.

Джугъутурну юйдегисини ашы да, суу да, мекямы да джарашыб, зауукъланыб джашагъанды. Джанларына да къоркъмагъандыла, не ючюн десенг, аны эчки улакълары бла отлай тургъан заманда, джити мюйюзлю, джити кезлю, ётгюр джюрекли ата джугъутур ышаннгылы къарауул болуб тургъанды.

Кёб джашагъан, кёбню кёрген Акъ Джугъутур сабийлерин джашау эбге тюзетирге излеб, аланы дженгил чабаргъа, рандан раннга къоркъмай секирирге, татушургъа, джыйын джанлы бла сермеширге юретгенди. Таулада джугъутланы сюлеусюн, айю, бёрю, къуш дегенча хатерсиз джаулары бир да кёбдю.

Аллай джауларындан балаларын сакъларгъа была джашагъан деппан бирча таб джерди: былайдан къараб кёрмеген джерлери джокъду, ол себебден былайгъа бир джангыз душман келаллыкъ тюлдю.

Кюнлени биринде джугъутур сюрюу деппанда тургъанлай, кёкню къара булутла джабыб, джангур джаууб башлагъанды. Тауда джаугъан джайгъы джауум кёбге бармаса да, джугъутур юйдегисин дорбун ичине джыйгъанды.

Кёб турмай джангур тохтады, кёк джангыдан чууакъ болгъанды.

Дорбуннга къысылыб эригиб тургъан улакъчыкъла, бу шошлукъну кёрюб тышына чыгъаргъа излегендиле. Былай дорбундан чыгъар-чыкъмаз, ала, неден эсе да къоркъуб, ары-бери секириб башлагъандыла.

- Не болду былагъа? - деб къарт джугъутур сескекли болгъанды .

- Керемисе, майна, не эсе да бир мазаллы зат бизни таба келе турады, - дегендиле улакъла.

Акъ Джугъутур эрлай дорбундан чыкъгъанды. Кертиси да, тюз Минги Тауну джанындан бир джылтырауукъ мазаллы акъ къыппа была таба тенгереб келе тургъанды. Акъ Джугъутур къайгъылы болгъанды.

- Эй, джигитле, бизни джуртубузгъа джау кириб келеди, сермеширге хазырланыгъыз! - деб буюргъанды ол - эм алгъа урушха мен кесим кирликме. Мен ёлгеним болса, джауну аллына сиз чыгъарсыз.

Олсагъат Акъ Джугъутур мюйюзлерин билеб башлагъанды. Мюйюзле джиги болгъанлай, ол деппаннга чыгъыб, аякълары бла джерни къазыб башлагъанды. Ууакъ ташла, аны аякъ тюбюнден чартлаб, терт джанына чачылыб, узакъ джары тюшгендиле. Сора Акъ Джугъутур тобукъланыб, башын энишге буруб, мюйюзлерин да аллына айландырыб, секириб туруб джаугъа мыллыгын атханды.Мазаллы джити мюйюзлери бла ол келе тургъан акъ къыппаны сермегенди. Олсагъат къыппа эки джарылгъанды. Къыппаны бир джартысы учуб кёкге кетгенди, башха джартысы да, чыгъа барыб, ызына тюше келиб, тоб атылгъанча, къючлю таууш этиб, тюз Минги Тауну теппесин ургъанды. Олсагъат пелиуан тауну теппеси ортасындан бюгюлюб, эки башлы болгъанды.

Акъ джугъутур ай бла сермелен кёре эдим! Ол акъ тегерек къыппа ай болгъанды. Андан бери биз хазна къалмай, джарты айны кёребиз.

Текст записан Семеновой Индирой Джотдаевной от Байрамуковой Аминат Борисовны в Республике Карачаево-Черкессии г. Усть-Джегута в августе 2002 г.