Hua-I ih-yu
Хуа-и и-ю - это китайский сборник, созданный в правлении Hung-wu из династии Мин. В него вошли тематические словари языков 12 стран - Кореи, Рюкю, Японии, Аннама, Камбоджи, Бирмы, Монголии, Тибета, Чжурчжэньского государства и др. Монгольская часть Хуа-и и-ю состоит из словаря и сборника ханских указов. Тексты этих указов приводятся ниже. Словарь можно посмотреть здесь.
Транслитерация монгольского текста императорских указов (на основе публикации Э.Хенеша (1952))
a
1 tenggiri-de nembekdeksen otogen-e ergukdeksen olon amitan kedun bugu-yi ulu medekdemui. Gahca tenggiri medeyu. tenggiri gu ejeleyu. śilta'an inọ amitan-a oljei Gutuh ba Gor ada gurgen cidaGu-yin tula. gu'un amitan tenggiri Gajar ja'ura aju. tenggiri-yi ulu kundulekci ugai bugu śilta'an. oljei Gutuh ba Gor ada temdektei-e gurtegu-yin tula buiyu. tenggiri-yin yosun ke'esu sayit ta oljei Gutuh mao'un-a Gor ada gurgeyu. erden-ece ejiye gurtele 2olon ulus irgen-ọ de'ere Gan bolGarun. tenggiri Gala'ar gu'un so'ongGuju ejele'ulgu ke'esu. tenggiri o'erun oro olon amitan-i jarcimla'ulGu boluyu. gu'un amitan de'ere tenggiri-yin jorig-i kundulen daGan cidaju. ulus-un uile-tur ye'utkel ugai nikan jorig iyarkici'ebesu yeke oro barilduGu kemleśi ugai boluyu. kerbe toru'et-tur kice'et hecus-tur osoldaju. ulus-un uile-yi osolda'at irgen-i Gor ada bolGabasu. tenggiri Gala'ar busud-aca so'ongGuju ye'utkeyu. erde Goyar ja'un hon-nọ urida3 mangGol kitat ormice Garitan bukui-tur. emune umere ilGa'uritan aju bo'etele. ker maGat. kitat-un Gahan osoldaju. mangGol-un Gahan ber mao'u boluhsa'ar. tenggiri Dai Yuan mangGol Gahan-i so'ongGuju mangGol Gajar-a tore'ulju olon Garitan-i moGo'aju umedu Gajad-i amurli'ulu'at. Goyina ko'un haci nar anọ tenggiri-yin jorig-i daGan. emunedu Gajad-i amurli'ulu'at. emunedu be umedu gur ulus-i niketkeju mangGol ba kitat ilGal ugai neyide abai. Goyina ulam barildun ire'et ToGon-Temur Gahan boluhsan-tur. ulus-un uile4-tur osoldaju juk jug-ece bulGa e'usgeksen-ọ tula, tendece tenggiri Dai-Yuan mangGol Gahan-ọ jayan-i ye'utkeju. mani Dai-Ming-yi Gamug-i mede'ulun jaya'aju'u je. Dai-Yuan mangGol-un omog-iyar cenebesu. nikeduksen delegai a'ui. ceri'ut anọ gucuten Gabutan bo`etele. nikan udur tenggiri-yin jaya'an ye'utkeksen-tur. tere metu a'ui Gajat anọ juk juk Gubiyahda'at gucuten Gabutan ceri'ut anọ na'adun metu busanihdabai. e'u ber ke'esu tenggiri-yin jaya'an-aca anggida ken uiledun cidaGu. ci Ajaśiri tan huja'ur mangGol Gahan-ọ 5uruh bo'etele. tenggiri-yin jaya'an-i medeju. cinọ ene iregu ke'esu. mun erden o Śang ulus-un Hui-ze neretu ko'un takilun sabas-iyen abu'at Jeo ulus-tur orohsan-tur adali. ene metu tenggiri-yin a'ur-i daGahsa'ar ke'esu. ulu amurliGu yosun ugai buije. teyin bo'esu ber irekui cinọ maśi kilbar. e'uri urtu da sakiGui berke. altan cilao'un metu cing ciyirah ese boluwasu. tenggiri-yin jorig-i daGan ker cidaGu. ene jorig-iyen ulu uju'uren ja'urmalih ye'utke'esu. oljei huntao'u gurtegu mun halaGan hurbaGu6 metu oter boluyu. ci Ajaśiri tan ene metu cing unen niyer elsen ireksen-tur. Gala'ar busu setkil Ga'a bolGu. urida mangGol kitat neyide bukui-tur. mangGol Gahan delegai-yi ejeleju bule'e. tenggiri-yin jorih ye'utkeju. oyirin-aca mangGol kitat neyide gu bolju. Dai-Ming-yi delegai-yi ejele'ulukse'er. Gala'ar ye'utkel ugai tenggiri-yin jaya'an boluhsan temdek bui. ci minọ jarlih jasag-i daGan gurteksen jerge-tur-iyen aju o'erun jorig-iyen sakiju. ebesun usun daGan7 tenggiri-yin tore'uluksen mandu'uluhsan-iyar jirGaju. niuleskui setkil-i'er olon ni amurli'ulu'at. irgen-iyen undurGan osgeju. de'ere tenggiri-yin jorih-tur adali boluwasu. ulu urisgu ulu sayijiraGu ugai buije.
2. burhan eng urida bara'un etet toreju. nom-un surGa'uli ino dotoradu ulus-tur ber guru`et Goyina dorben jug-un irgen-tur gurtele a'ui-a delgereju. bugude uiyitGar ugai kundulen takiju'ui. gune onowasu. ene ertingcu-yin gu'un amitan-ọ setkil ano arGa jali tan maśi olon-nọ tula, kedui ba hirgui jasag-iyar jasabasu ber. ayu'ulun ulu cidam. tabun juyil tore ber uduritbasu ber, ulu buśirem. gu'un-nọ setkil-un berke. 9aburi-yin keceo'u bukui ber. kedui ba Gan gu'un edege'ulgu ugu'ulgu ogu abGu uiles-tur erketu bo'esu ber. mun gu jarlih jasag-iyar yabu'ulun yadan bo'etele. burhan nom-un nere sonosu'at. secen ber mungGah bayasun. suzulukcin kedun to'an bugu-yi ulu medekdem. ese ber jasabasu setkil dotora'an oru yen jasahcin to'a tomśi ugai bolGu. enekte amitan-i ulu alan edege'ulgu cing joriG-un belge inọ ene metu temdek bolun aju'u. oyiri Dai-Yuan mangGol-un jaya'an hecus bolju. Gahan tuśimel Garacus irgen 10anjirun durbelduju umedu Gajar-a yabuGui-tur. gu'un tutum temut huya'ud-i emusju. batu numun bariju. Gurca sumud-iyen śeo'uriju. udur süni ulu osoldan manan bekileldubesu. sayi beye yuyen saki'at ger-iyen tegusgen cidaju. hon sara nokciyu. kerbe jebe ugai Gar Go'osun śiyidan Gubcasu bar yabuju. amuGulang-iyar e'uri asuGai keyen erebesu ulu bolun aju'u. edo'e-tur toyin Ilinjin-Zangbu śigamuni-yin yosun daGaju. amitan-i ulu alan edege'ulgu enerigu cing jorig-i barimtalaju. Gar Go'osun śiyidan 1lGubcasu bar, nikśik hunir tu ideśi ten-tur aju. mun gu anọ aburi-yi daGan suzulgen cidaju. śigamuni-yin nom-un tore-yi ulu usatGan. enerikui aman aldaGui Gaśi'un jobolang Go'osun hohtorGui ahlah-tur otGui ki'ed-i nomlaju. gu'un amitan-ọ setkil-i godolgen cidaju. Gorin hüle'u hot boltala berke kerbel ca'ud-i onggerekse ber ke'esu. biliktu toyin busu'u bui. edo'e imayi mun Tai-ning Gajar-un Wan-śeo sume-yin ju-ci bolGaju. śigamuni-yin nom-un surGa'uli-yi delgere'ulju 12nomuGan sayid-i ba hiiri'u keceosi nomuGatGan surGan atuGai. ket ber ujeju kundulen atuGai. alibe alban Gubcirin ulu abun bu GutGulatuGai. teo'u ber bariju a'ai jarlih okba.
3. 13tenggiri Gamuh irgen-i tore'ulju. Gala'ar Gahan gu'un ni jayaju ejenle'uluyu. teyin ber bo'esu. Gahan boluhsan. Gala'ar de'ere tenggiri-yin jorig-i kundulen daGaju. dōro ulus-un uile-tur kice'ebesu. tendece delegai-yi yeru GadaGalan cidayu. tenggiri Gajar ja'ura. toreksen gu'un amitan olon. gu'un tutum nijeget setkil ten bui. kerbe tenggiri temdektei-e jayahdahsan Gahan gu'un-nece anggida. ani cing unen setkil-i'er bayasGan bokeyilgeju. nikan-ni'er bolGan ker cidaGu. 14teo'u ber tenggiri Gajar tumen juyil amitan-tur. ulu ergugu ulu nembegu ugai bui. Gan gu'un tenggiri-yin oron-a olon amitan-i jarcimlan bukui-tur. Gala'ar tenggiri Gajar-un setkil-i setkil bolGan. delegai-yin amitan-i alahcin ugai nikan yosu'ar enerin asaraGu ke'esu. olon amitan-i engke ber amurli'ulGu yintula bui. utu ele Gajar ao'utkiGu-yin tula busu. ci Tabin-Temur huja'ur Dai-Yuan mangGol-un Gahan no uruh bolu'at. urida mangGol Gahan-na tuśikdeksen bui. tenggiri mangGol-un jaya'an-i ye'utkeksen-tur uciraju. icuju ahlah sa'u'at. edo'et-tur mangGol kitat neyide boluhsan-tur. 15tenggiri-yin jorig-i daGan. elsere ireksen-tur. bi cing unen setkil-i cinọ jobśi'eju. jorin Tai-ning ui baiyi'ulu'at. cimayi Huai-yuan jiyang-gun mun ui-yin ji-hui tung-ji bolGaba. ko'un haci nar-tur cinọ gurtele orośin noyalatuGai. ci niuleskui aGali bar olon-i amurli'ulu'at. tenggiri-yin cag-i daGan. Gajar-un Garli bar jirGaju. amitan-i undurGan osgeju. ayun emiyen gurteksen jerge dur-iyen aju. ireksen cing unen jorig-iyen dulet-e cing batu bolGaju. ekilekui-ece hecus-tur gurtele ulu ye'utkan Gatao'uji'asu. tenggiri bayasun iheget. 16oljei Gutuh uru'un uruh-tur cinọ gurteju. keb keje'e gurtele gemur ugai bolGu. ayun emiyen kiceyen Gatao`uji nai konggene bu setki,
4. 17tenggiri-yin yosun to'orimtao'u ke'egu bui. otcu ulu iregu yosun ugai aju'u. urisgu cah bolu'asu ele Gala'ar eculgu udur ber boluyu. ene bu'et to'orimtao'u-yin yosun inọ bolai. urida Dai-Yuan delegai-yi yerulen medeksen-tur. erke gucun inọ delegai-tur delgereju. Gajar de'ere ele aGun irgen. bugude medel-tur inọ oroju. jarlih jasag-i inọ ulu daGahcin ugai aju`u je. torun ji-jing harban nikantu'er hon-naca. ulus irgen jasaG-aca inọ ulu ayun. 18olon omohtan haran hekilen samao'urahsan-tur. kedui ba urida Dai-Yuan-nọ tere metu erketu gucutu bukui-tur bu'et. keni ba ya'u ba kin ese cidahsan-ọ tula dotoradu Gajad-i juk juk erketen gucuten-e ejele'uldeju. ulus irgen harban hot hüle'u boltala cerig-un haśi'un jobolang yi ujegui-ece horugu-yin tula, bi dai jiyang-gun Jung-śan U-ning ong Kai-ping jung-u ong tan-i jaruju. moritan ba yabuGan ceri'ud-i uduritGa'ulju. tede olon omohtan-i tubśi'eritge'ulu'et. dotoradu Gajad-i arilGaju. Goyina basa Hung-u Gorinduwar hon Gorin nikandu'er hontur. 19jiang-gun Sung-go gung Fung-śing Yung-cang heo Lan-yü tan-i Goyarta uyelen ceri'ut uduritGa'ulju. mangGol Gajar-a gune oroju. mangGol noyat ba ulus irgen i. bugude-yi Gumbiju amasad-un dotora ba Gadana ao'uluhsan-tur. hüleksen yekes tuśimet anọ. Ganọ'an abu'at umekśi odu'asu. Horim gurun udu'uye. uGamsar ada eduju. Gahan anọ Garacu tuśimel-un Gar-tur Gorohdabasu. Gahca Nekelai ceri'ud-i'er oriyen bekileju. de'ere tenggiri-yin yosun ni Garan. dōro gu`un amitan-ọ naiyiri bolGa'aju. Gahan-tur-iyen Gor gurgeksen 20GulaGai-yi ulu daGan. mao`un luwa nokoceksen nere-tur ulu oron. teo'u ber olon-iyen ulu butara'ulun uduridu'at emunekśi ireju. nama Dai-Ming-tur elsen ireksen-ọ tula. Hung-u Gorin Goyaduwar hon dorben sara-yin nikan śini de. noyanlaGu nere ba tamGas okju. mut noyat colos-tur-iyen yabuju uile GadaGala'at. kedun saras bolba. teyin bo'etele olon noyandaca cing-siang Śiremun. kedunte ebecin keyen. oduhsan elcin luwa ese ujeldu'et. edo'e li-bu-ece bicik ilēju. Nekelai ye 21mede'ultugai. Śiremun ni iregu duratu bolu'asu. ene seri'un-ọ ucir-i erusun. oroju ireju ujeldutugai. kerbe sa'arangGu setkiju. umekśi otsuGai ke'esu ber. Nekelai bu todu'etugai. inọ jorig-iyar umekśi talbiju ilē. yabuGui ucir-tur Śiremun luwa baraldutuGai. umedu Gajar-a otju maGat amuGu cenektu bo'esu. cidaGui-aca uile uilettugai. kerbe berke jobolang bolju yabun ese cidabasu. jici basa Gariju iresugai ke'esu ber. inọ gu setkil-i'er 22bolGatuGai. ket ber bolju umekśi otGui duratan bo'esu. ene yosun ar boltuGai. erden-ece ejiye gurtele. tenggiri-yin yosun ni jociju. beye yuyen alahda'at ger-iyen eculgeju. nere GarGahsat bui. tenggiri-yin jorig-i daGaju. olon-tur iheyen bolu'at beye-ben tegusgeju. delegai-yi amurli'uldu'ulcahsan ber olon. jorih inọ kedui ba ormice bo'esu ber. erden-ọ bici'ut-tur ujebesu. utu nikan Goyar gu'un-nọ uileduksen busu bui. ene bicig-i Śiremun ujeju 23jorig iyaran yabutuGai. iregu-yi inọ ulu jetgugu. otGu-yi inọ ulu todugegu. olon haran uGatuGai medetugai.
5. 24urida manọ Dai-Sung Gahan delegai-yin yeke uile mede'et. Gurban ja'un harban hot hüle`u boluhsan-tur. ko'un haci nar anọ. olon ulus irgen-i ulu GairalaGu-yin tula. tenggiri jaya`aju Cinggis Gahan ni tore'ulju. mangGol Gajar-a bugu Garis-i bugude-yi Gamu'at. basa Sartahcin Gajar-a bugu Garitan-i Gamuju'ui. Goyina basa nikan niuleskui aburitu sayin haci ko`un toreju. manọ dotora Gajar-a ireju. Gahan bolu'at. Secen Gahan keyen nereyitju'u. 25mun mano Sung ulus-un irgen-i ulu Gairalahci Gahan ni. bugude-yi tubśi'eridu'et. dotora-yin ulus ba Gadao'un bukun ali be juyil ten irgen-i bugude-yi Gamuju gur delegai-yi yeru mede`et. ja'un ilaśi hot boluhsan-ọ tula, niuleskui aburi-yi inọ ulu duraduhcin. tungGahsan jasag-i winọ ulu ayuhcin ugai aju'uje. ene metu a'u tusa GaGarGai jasag-i inọ dalan hüle'u hot boltala delgereju. ulus irgen engke ber jirGabai. Goyina ToGon-Temur Gahan Gan boluhsan ucir-tur. ulus irgen-i maśi ese Gairalahsan-ọ tula. 26teo'u ber delegai de'ere samao'u bolu'at. job buri jasan yadan. gur de'ere hekit olon bolju. ulus irgen nike ber bolun yadaGu ucir-tur. bi duri-yin nere ber aGui-tur. olon ulus irgen amurlin yadaGu-yi ujeju. teo'u ber manọ Gajarli`un uruh tarih ba korśis olon nokot ki'et eyetulduju. cerik Guriyaju. dorben tabun hon-nọ ja`ura tede samao'urahsad-i bugude-yi tubśi'eridukse ber. mangGol ceri'ut elsegun-i else'ulu'et. olangkin umekśi otju'u je. Hung-u Gorinduwar hon 27Gorin nikantu'er hon. Goyarta uyelen cerik yabu'ulju. mangGol Gajar-a gurju. olon mangGol ulus-i abu'at Gari'ulju ire'ulju amurli`ulbai. Gahan boluhsan ToGus-Temur tumede hüle'u harad-i uduridu'at. Yesuder-un tende otju. Yesuder mut ecige ko'un Goyar barihsan i. elcin ireju ugulerun. ani bugude-yi nokciyebe ke`emu. bugu ceri'ud i. dotu'er ji-yuan Nekelai go-gung Lao-sa cing-siang Śiremun tan. tasus uduridu'at ireju elseksen-ọ tula, ani ebesun usun-ọ jokimji bar adusun teje'ulu'et 28 tariyala'ulun sa'ulGaba. busu anggida ceri'ut yabu'uldaGu Gajar ugai-yin tula, bi edo'e delegai-yi medeksen ucir-tur. ene naiyiri z'ien-yuan Tumeder fu-śi Gala tan-i jaruju. umere Gajar-a bugu. Anda naGacu z'ien-yuan-ne uguletugai keyen jaruba. mut basa yambar setkil bo'esu. oduhsan elcin luwa gu'un jaruju Gamtu'ar ireju ali be naiyiri yen ugulemuje.
b.